Nhiễm ký sinh trùng là căn bệnh âm thầm, do các loài ký sinh trùng xâm nhập vào cơ thể người. Chúng có thể “chung sống hòa thuận” trong cơ thể người nhiều năm liền để sinh sôi, nảy nở và hút dinh dưỡng, máu từ cơ thể vật chủ. Người bệnh có thể vô tình phát hiện khi đi khám sức khỏe tổng quát hay khám bệnh thông thường có thực hiện các chỉ định xét nghiệm, chụp chiếu. 

Nhiễm ký sinh trùng là gì?

Nhiễm ký sinh trùng là bệnh lý phổ biến thường gặp ở quốc gia có khí hậu nhiệt đới, cận nhiệt đới do các loại giun, sán, bọ chét, chí, ve, rận… sống ký sinh ở người thông qua các đường lây nhiễm như lây qua đất, qua da, đường tiêu hóa, từ động vật sang người…

Khi ký sinh trùng xâm nhập vào cơ thể người, chúng hút máu hoặc chất dinh dưỡng của con người để sinh sôi, phát triển, gây ra nhiều tác hại cho cơ thể như tổn thương gan, não, phổi, thận, suy dinh dưỡng, thiếu máu… nếu không phát hiện, điều trị kịp thời. (1)

Việt Nam là một nước thuộc vùng nhiệt đới, có điều kiện khí hậu và tập quán sinh hoạt thuận lợi cho sự phát triển của ký sinh trùng như nhiễm giun, sán, sốt rét,…

Con đường lây truyền của các loài ký sinh trùng

Ký sinh trùng có thể lây truyền qua nhiều đường khác nhau như: tiêu hóa, bề mặt da, lây qua máu, động vật, côn trùng…

• Nhiễm ký sinh trùng theo đường tiêu hóa: Ký sinh trùng có thể có mặt trong thực phẩm hoặc nguồn nước, khi chúng ta ăn thực phẩm chưa nấu chín, nước uống chưa nấu sôi. Nhiễm ký sinh trùng đường tiêu hóa sẽ có một số biểu hiện như: tiêu chảy, buồn nôn, đau bụng, đầy hơi…

• Nhiễm ký sinh trùng khi tiếp xúc bề mặt da: Một số loài ký sinh trùng tấn công vào cơ thể chúng ta thông qua tiếp xúc bề mặt da như bọ chét, chí, rận, ve…

• Lây qua động, thực vật: Nhiều loài ký sinh sống trên động vật như giun đũa của chó, mèo, khi chúng ta ôm hôn, vuốt ve, tiếp xúc với động vật, vô tình sẽ nhiễm bệnh.

• Du lịch: Một số ký sinh trùng chỉ phát triển đặc trưng ở một số quốc gia, khu vực khí hậu thuận lợi. Khi chúng ta đi du lịch, tham quan các địa điểm này có thể nhiễm ký sinh trùng, ví dụ ở châu Phi có loại giun tròn Dracunculus medinensis mà Việt Nam không có.

Dấu hiệu nhiễm ký sinh trùng ở người

Nhiễm ký sinh trùng có thể âm thầm, hoặc có dấu hiệu cảnh báo nhưng dễ trùng lặp với rất nhiều bệnh lý thường gặp. Ngoài ra, bệnh nhiễm ký sinh trùng do đa dạng chủng loại nên cũng có những biểu hiện khác nhau. Tuy nhiên, người nhiễm ký sinh trùng có thể có những biểu hiện dưới đây:

Sốt kéo dài

Nhiễm ký sinh trùng thường có dấu hiệu sốt kéo dài, có thể sốt cao kèm cơ thể rét run hoặc có thể sốt trong thời gian ngắn rồi cắt cơn. Đôi khi sốt kèm đau bụng, tiêu chảy, chán ăn.

Rối loạn tiêu hóa

Rối loạn tiêu hóa hoặc có các biểu hiện tiêu chảy, đầy hơi, chướng bụng là dấu hiệu thường gặp ở người nhiễm ký sinh trùng đường tiêu hóa, nhưng rất dễ nhầm lẫn với các bệnh đường ruột khác. Chất thải ký sinh trùng có thể gây táo bón, đầy hơi, buồn nôn cho người nhiễm bệnh.

Biểu hiện ngứa hoặc nổi mề đay

Bệnh ký sinh trùng ở người sẽ gây ra một số vấn đề trên da như phát ban đỏ, chàm, dị ứng. Ngoài ra, các chất thải từ ký sinh trùng tích tụ trong da, lâu ngày dẫn đến sưng tấy, tổn thương da, viêm nhiễm.

Sụt cân, suy dinh dưỡng

Nhiễm ký sinh trùng gây ảnh hưởng đến hoạt động đường ruột. Cơ thể người bệnh dễ gặp triệu chứng như táo bón, chán ăn, đau bụng, tiêu chảy, ngoài ra, một số loài ký sinh trùng hút máu, dinh dưỡng từ vật chủ sẽ khiến vật chủ sụt cân, thậm chí suy dinh dưỡng.

Ngứa vùng hậu môn

Ngứa hậu môn là đặc trưng của người nhiễm giun, đặc biệt là giun kim. Người nhiễm thường bị ngứa quanh hậu môn vào ban đêm, khi giun cái đẻ trứng.

Thiếu máu

Phần lớn ký sinh trùng sau khi ký sinh vào cơ thể người sẽ hút máu, của vật chủ để duy trì sự sống, phát triển và sinh sôi. Do đó, người nhiễm ký sinh trùng không được phát hiện có thể dẫn đến tình trạng thiếu máu.

Thay đổi tính cách

Nếu nhiễm ký sinh trùng, tâm lý của người bệnh sẽ thay đổi trở nên lo lắng, bất an, thậm chí ảnh hưởng thần kinh qua các biểu hiện kém tập trung, suy giảm trí nhớ.

Nguyên nhân lây nhiễm ký sinh trùng

Bệnh ký sinh trùng dễ xâm nhiễm khi có các yếu tố thuận lợi, nhất là tại các nước nhiệt đới có khí hậu nóng ẩm, mưa nhiều tạo điều kiện tốt cho các loài ký sinh trùng dễ phát tán, sinh sôi. Ngoài ra, tập tục sinh hoạt cũng tạo điều kiện cho ký sinh trùng có cơ hội “tấn công” con người. (2)

Tại Việt Nam do điều kiện khí hậu và tập tục sinh hoạt của một số địa phương còn lạc hậu dễ tạo điều kiện cho các loại ký sinh trùng phát triển. Điển hình như việc lấy phân động vật bón cho cây trồng như rau, cây ăn trái chưa qua xử lý, tạo điều kiện ký sinh trùng xâm nhiễm. Ngoài ra, nhiều người không tuân thủ ăn chín, uống sôi.

Đặc biệt ký sinh trùng có thể tồn tại trong thức ăn nấu chưa chín như thịt bò, thịt heo, cá, cua, ếch hay rau sống… là nguồn mang rất nhiều mầm bệnh giun sán, đặc biệt là sán dây hay sán dải. Đáng lo ngại khi theo quan niệm của nhiều người, những thức ăn bổ dưỡng tươi sống như thịt tái, “ăn thuận tự nhiên” không qua chế biến sẽ tốt nhưng thực ra nó ẩn chứa mầm bệnh ký sinh trùng rất cao.

Biến chứng khi bị nhiễm ký sinh trùng

Bệnh do ký sinh trùng nếu như không được phát hiện và chữa trị kịp thời sẽ gây nhiều biến chứng nguy hiểm như: giun đi lạc chỗ đến cơ quan quan trọng, tắc ruột, tắc ống mật, viêm màng não, rối loạn tim mạch, viêm phổi, viêm ruột, thiếu máu, suy dinh dưỡng.

Đặc biệt, với người bệnh suy giảm miễn dịch thì hậu quả nặng nề, có thể biến chứng tử vong nếu không phát hiện, chữa trị kịp thời.

Phương pháp chẩn đoán

Ký sinh trùng xâm nhập vào cơ thể người có thể gây ra phản ứng ban đầu như sốt, ngứa. Nhưng biểu hiện nhẹ ban đầu dễ dàng bỏ qua do dễ nhầm lẫn với nhiều căn bệnh khác. Nếu ký sinh trùng chung sống “hòa thuận” với con người, thì đây là căn bệnh âm thầm, chỉ được phát hiện khi vô tình đi khám sức khỏe định kỳ.

Xét nghiệm ký sinh trùng là biện pháp được sử dụng nhiều nhất và chi phí hợp lý nhất hiện nay để giúp bác sĩ chẩn đoán chính xác nhất về loại ký sinh trùng ẩn náu, tồn tại trong cơ thể người bệnh. Từ đó bác sĩ sẽ đưa ra phương pháp điều trị phù hợp. Tùy mỗi loại ký sinh trùng khác nhau, mà có phương pháp xét nghiệm phù hợp như: xét nghiệm phân, máu, sinh học phân tử PCR, ngoài ra có thể sử dụng thêm những phương pháp hỗ trợ để xác định chuẩn xác như máy CT, MRI. (3)

• Xét nghiệm phân: xét nghiệm tìm ký sinh trùng đường ruột để tìm trứng, ấu trùng, kén (bào nang), thể hoạt động của ký sinh trùng đào thải qua phân. Phương pháp này thường dùng kính hiển vi quan sát.

• Xét nghiệm máu: có 2 phương pháp sử dụng là xét nghiệm huyết thanh và phết máu ngoại vi. Phương pháp huyết thanh học giúp tìm kháng thể hoặc kháng nguyên của ký sinh trùng sinh ra khi cơ thể bị nhiễm ký sinh trùng.

• Xét nghiệm mẫu da, tóc, móng, dịch tiết: Tùy từng loại ký sinh trùng sẽ có phương pháp xét nghiệm mẫu khác nhau, như sử dụng kỹ thuật nhuộm mực, nuôi cấy mô tìm các vi nấm.

• Nội soi đại tràng: Nội soi đại tràng với máy móc hiện đại, camera sắc nét, chức năng phóng đại sẽ giúp phát hiện ký sinh trùng trong đường ruột.

• Xét nghiệm vật chủ trung gian gây bệnh: Ngoài xét nghiệm người bệnh, chúng ta có thể xét nghiệm thức ăn, nước uống, đất tìm nguồn trung gian lây bệnh. Bác sĩ cũng có thể chỉ định thực hiện một số xét nghiệm hỗ trợ chẩn đoán như xét nghiệm tổng phân tích tế bào máu ngoại vi để kiểm tra bạch cầu ái toan trong máu tăng cao hay không, xét nghiệm men gan, tổng phân tích nước tiểu…

• Chẩn đoán hình ảnh bằng X- quang, MRI, CT, siêu âm: Phương pháp chẩn đoán hình ảnh bằng X-quang, MRI, CT để chẩn đoán hỗ trợ các tổn thương, biến chứng mà ký sinh trùng tấn công các cơ quan chủ chốt như tim, gan, phổi, não…

Điều trị nhiễm ký sinh trùng

Một số bệnh ký sinh trùng có thể điều trị tại nhà, một số có thể can thiệp điều trị tại cộng đồng. Tuy nhiên, cũng có nhiều bệnh ký sinh trùng nguy hiểm phải điều trị tại cơ sở y tế và theo phác đồ của Bộ Y tế.

Phòng ngừa ký sinh trùng xâm nhập vào cơ thể

Để hạn chế tối đa nguy cơ lây nhiễm ký sinh trùng, con người cần thay đổi thói quen hàng ngày, tuân thủ ăn chín, uống sôi, vệ sinh tay, để chủ động phòng tránh ký sinh trùng.

Rèn luyện thói quen giữ gìn vệ sinh cá nhân

• Cần cắt móng tay gọn gàng, sạch sẽ, bỏ thói quen ngậm hay mút tay, sờ tay lên vùng mắt, mũi miệng, vùng vết thương hở.

• Rửa tay thường xuyên và đều đặn mỗi ngày, cần rửa tay trước khi ăn, khi chế biến thức ăn, sau khi đi vệ sinh…

• Dùng bộ đồ vệ sinh cá nhân riêng: bàn chải đánh răng, khăn mặt, lược chải đầu…

• Thực hiện ăn chín uống sôi, không nên ăn thực phẩm tươi sống chẳng hạn như gỏi cá sống, thịt tái,…

Thường xuyên vệ sinh đồ dùng cá nhân

Đồ dùng cá nhân không vệ sinh thường xuyên sẽ có nguy cơ là nơi khu trú, sinh sống của ký sinh trùng gồm: đồ chơi, quần áo, vật dụng cá nhân. Do đó, chúng ta phải vệ sinh đồ dùng, đồ chơi bằng cách tẩy rửa, khử trùng, đặc biệt là đồ chơi cho trẻ nhỏ. Trẻ hay cầm nắm, chơi đùa, cho vào miệng từ đó tạo cơ hội giun, sán xâm nhập vào cơ thể qua đường miệng.

Ăn uống hợp vệ sinh

Người lớn cần hạn chế thói quen ăn đồ tái, sống phổ biến như: tiết canh, cá sống, các loại rau xanh…. và tránh ăn uống tại các hàng quán không đảm bảo vệ sinh.

Tẩy giun định kỳ

Tẩy giun định kỳ cho trẻ em và người lớn là cách phòng ngừa bệnh do ký sinh trùng hiệu quả. Chúng ta cũng được chuyên gia khuyến cáo cần tẩy giun định kỳ, ngoại trừ trẻ nhỏ dưới 1 tuổi và phụ nữ mang thai trong 3 tháng đầu thai kỳ.

Trang bị kín khi đi khám phá những nơi hoang dã

Nhiều loài ký sinh trùng nguy hại sinh sống ở vùng khí hậu nhiệt đới, đặc biệt là vùng hoang dã, khí hậu ẩm ướt. Khi chúng ta đi du lịch đến những nơi này cần trang bị quần áo, tắm rửa, khử khuẩn sạch sẽ đồ đạc cá nhân thường xuyên, tránh nguy cơ ký sinh trùng có thể bám vào quần áo, bám trên da, vết thương hở… từ đó có cơ hội đi vào cơ thể.

Nguồn Vinmec